i Artystyczny" (1882— 1886) publikowały przypadkowe teksty krytyczne, nie miały własnego za profilu i większych ambicji; jedynie ukazujące się w Warszawie „Echo Muzyczne i Teatralne" śle (od 1877) reprezentowało wyższy poziom. Dopiero pod koniec okresu pozytywizmu zaczęły ma wychodzić w Warszawie „Zycie" i w Krakowie „Swiat", pisma literacko-artystyczne nowego cia rodzaju, doskonale redagowane.