romantyczny a ogolna ...

Geneza mesjanizmu romantycznego i jego ogólna charakterystyka. Ideologie mesjanistyczne pojawiają się i zdobywają wpływ w czasach wielkich przełomów i kryzysów, nazwano je też „wiarą, która powstaje w przepaściach katastrof i w ogniu cierpienia" (J. Ujejski). Mesjanizm romantyczny był nie tylko symptomem kryzysu, i to jednego z najgłębszych w dziejach nowożytnej Europy, lecz także próbą jego przezwyciężenia, a więc przekształcenia i przetworzenia istniejących już form myślenia w ten sposób, by uzdatnić je do pełnienia nowych funkcji, zgodnych z nowymi wymogami życia. Oznaczało to zaś zarówno modernizację (racjonalizację) archaicznej formy myślenia mesjanistycznego, jak i modernizację (swego rodzaju irracjonalizację) istniejących form myślenia racjonalistycznego. Mesjanizm romantyczny wyrósł z krytyki oficjalnego Kościoła i był próbą ożywienia wiary religijnej, co łączyło się często, paradoksalnie, z próbą jej racjonalizacji, wyrósł również z krytyki istniejącej racjonalistycznej filozofii i był próbą zbliżenia jej do religii. Najkorzystniejsze warunki rozwoju myśl mesjanistyczna znalazła zrazu na gruncie kultury francuskiej. Cechy myślenia mesjanistycznego pojawiły się zarówno u tradycjonalistów, chcących w katastrofie rewolucji widzieć zapowiedź nadejścia „trzeciej epoki chrześcijaństwa" (J. de Maistre), jak i u utopijnych socjalistów, którzy swe racjonalnie uzasadniane projekty reform chętnie wpisywali w schemat mesjanistycznomi1lenary5tyczny mieniąc się depozytariuszami tradycji Kościoła katolickiego, a zarazem fundatorami nowego kościoła i „nowego chrześcijaństwa" (J. Fourier, CH. de Saint-Simon). Maksymalistyczne tendencje pokrewne mesjanistycznym ujawniły się na początku XIX w. również w filozofii akademickiej, głównie niemieckiej i pozostającej w kręgu jej wpływów. Najdojrzalsze formy myślenia mesjanistycznego wykształcił romantyzm polski. Dokonała się w nim asymilacja i synteza idei zarówno pochodzenia obcego (francuska myśl religijno-społeczna, niemiecki idealiżm, mistycyzm J. Boehmego, E. Swedenborga i in.), jaki rodzimego (tradycjonalizm „sarmacki", słowianofilska utopia); sprzyjały temu warunki, w jakich znaleźli się po upadku powstania listopadowego Polacy, zwłaszcza tzw. Wielka Emigracja. Wpływ nowego środowiska kulturalnego, w jakim działali polistopadowi emigranci, a przede wszystkim potrzeba zracjonalizowania w postaci światopoglądu własnego doświadczenia historycznego — miały tu znaczenie decydujące. Niejednemu emigrantowi ten zbieg nieszczęść i klęsk, jakie dotknęły Polskę, nasuwał myśl, wyrażoną jeszcze w 1831 r. przez K. Brodzińskiego (O narodowości Polaków), iż naród polski jest „dla ludzkości w Chrystusie cierpiącym" i że to niezawiniofle cierpienie narodu o wysokich walorach moralnych (Polska jest „Kopernikiem w świecie moralnym") musi mieć sens historyczny i eschatologiczny. Panująca na emigracji atmosfera duchowa sprzyjała powstawaniu różnorodnych mesjanistycznych ideologii, które dostarczały schematów pojęciowych pozwalających wytłumaczyć niedawno poniesione narodowe klęski jako konieczne elementy celowego procesu dziejowego, a tym samym nadać im historyczny i eschatologiczny sens, uczynić je zapowiedzią przyszłego zwycięstwa „polskiej idei", a poczucie niższości wobec innych, szczęśliwszych narodów rekompensować poczuciem ważności misji historycznej.